پیشگفتار
با توسعه روزافزون کشاورزی ، با وجود تمام پیشرفت¬های علمی و فنی که در مراحل مختلف تولید محصولات زراعی و باغی صورت گرفته، هنوز قسمت قابل ملاحظه ای از محصولات کشاورزی از جمله گیاهان جالیزی ، بر اثر حمله آفات از بین می رود.
- لزوم تأمین احتياجات رو به افزایش غذايي مردم
- حفظ سلامت جامعه از طريق مقابله اصولي با آفات
- و رونق اقتصادی جالیزکاران  
مستلزم تلاش بی وقفه کلیه خربزه کاران ، کارشناسان و مروجین در سطح مناطق زير كشت اين محصول است.
لازم است که آنان با استفاده از تکنیک ها و روش های جدید مبارزه با آفات و نيز حفظ و نگهداری محصولات جالیزی «از جمله خربزه» جلوي ایجاد خسارت و ضایع شدن محصول را بگيرند.
همچنين لازم است براي توليد محصولات كشاورزي با كيفيت بهتر و كميت بيشتر ، راه هاي مبارزه با آفات ( اعم از شيميايي و غير شيميايي ) را به خوبي بشناسيم و آنها را به گونه اي به كار ببريم كه از طرفي كمترين خسارت را به محصول وارد كرده و از سوي ديگر اثرات سوء زيست محيطي را به حداقل برسانيم.



مقدمه
گیاهاني همچون خربزه ، طالبی، خیار، هندوانه و کدو از محصولات مهم جالیزی استان خراسان رضوی محسوب می شوند  که فقط  بیش از 42000 هکتار از اراضی آبی این استان به کشت خربزه اختصاص یافته است. این محصولات بيشترين بازار فروش را در داخل و خارج از ايران به خود اختصاص داده اند.
تعدادی از آفات ، تأثير زيادي در كاهش ميزان توليد و کیفیّت این محصولات دارند ؛ از جمله مگس خربزه.
جالیزکاران براي مهار این آفت از کنترل شیمیایی استفاده می کنند. هر سال ، مزارع جالیز ، هدف سمپاشی های بی رویه قرار می گيرد ، به طوری که ؛
* آلودگی محیط زیست
* به خطر انداختن سلامت مصرف کنندگان
* پیدایش آفات ثانوی «نظیر كنه های تار عنکبوتی»
*و هزینه های زياد اقتصادی را به دنبال داشته است.
بنابراین به منظور افزایش بهره وری و کاهش مصرف سم ، باید به اصلاح روش های کنترل و مبارزه با آفات توجه شود.

 

 

 

گياهان ميزبان آفت
در بررسي هاي به عمل آمده در استان هاي فارس، هرمزگان، خوزستان، بوشهر، خراسان رضوي و جنوبی، سمنان و نيز منطقه عمومي دشت ورامين ، ميزبان هاي زراعي عمده مگس خربزه شامل: انواع خربزه، طالبي، كدو و هندوانه می باشد.

 

روش زندگي آفت
اين آفت از اواخر تابستان، تمامی ماه های پاييز، زمستان و قسمتی از بهار را در داخل خاك به صورت شفيره به سر مي برد (طول دوره شفيرگي نسل زمستان گذران 250 تا 273 روز مي باشد).
از اوایل خردادماه ، حشره هاي كامل از خاك خارج شده و بعد از جفت‌گيري، زیر پوست ميوه هاي جاليزي نظير خربزه و طالبي که به اندازه یک گردو یا قدری بزرگ تر مي باشند ، تخم ریزی می کنند.
تخم گذاري آفت به صورت انفرادي و به ندرت در دسته های حداكثر4 تايي ، در زير پوست ميوه‌هاي جوان و حداكثر تا عمق 5/1 ميلي متري زیر پوست میوه صورت مي گيرد.
هرمگس حداقل 63 و حداكثر144 تخم در طول دوره زندگي خود مي گذارد.
طول دوره ی رشد و نمو جنینی 2 تا 5 روز بوده سپس کرم آفت ، از تخم خارج می شود.
كرم هاي آفت بعد از خروج از تخم ، ضمن تغذیه و ایجاد تونلی در میوه ، از گوشت آن تغذیه می‌کند.
کرم ها بعد از 9 تا 15 روز دوره ی کرمی ، به حداكثر رشد خود مي‌رسند. آنگاه از ميوه ها خارج و در داخل خاک تبدیل به شفیره می شوند. طول دوره شفيرگي در تابستان  9 تا 15 روز است.
پس از آن ، حشره هاي كامل از خاك خارج شده، و دوره زندگی خود را مجدداً تکرار می¬کنند.
"در شرایط مناطق سرد استان ، در طول یک سال ، 3 نسل" ولی "در مناطق جنوبی استان که دارای آب و هوای گرم تر بوده و در پاییز هوا دیرتر خنک می شود ، 4 نسل" در سال ایجاد می کنند.


 

 

 

 

 
مشخصات ظاهري و مراحل رشدي آفت
مگس خربزه همانند ساير مگس ها از راسته دوبالان بوده و همانند ساير دوبالان ، دارای چهار مرحله رشدي تخم ، كرم ( لارو)، شفيره و حشره بالغ مي باشد.


الف – مرحله تخم :
تخم هاي اين آفت، به شكل کشیده بوده، رنگ سفيد دارد و به طول در حدود 1 تا 1/1 ميلي متر مي باشد.


ب – مرحله كرم ( لاروي ) :
كرم هاي مگس خربزه بلافاصله پس از خروج از تخم، به طول يك میلي متر، بي رنگ و شفاف هستند. اين كرم ها ، همانند کرم ساير مگس ها پا ندارند. سر آن ها باريك است و به تدريج ، به سمت انتهاي بدن عریض مي شوند. كرم ها در آخرين مرحله رشدي خود به رنگ کرم روشن و حداكثر به طول 11 ميلي متر مي رسند.

 

 

ج – مرحله شفيرگي :
كرم ها پس از آخرين مرحله رشدي خود ، از ميوه ها بيرون آمده و بسته به بافت خاك درعمق 3 تا 10 و گاهي تا 25 سانتي متري خاك تبديل به شفيره مي شوند. شفيره هاي آفت بیضوی شکل به رنگ کاهی تا قهوه ای روشن به طول 5 تا 6 و عرض 3 تا 5/3 ميلي متر مي باشد.
 

د – مرحله حشره كامل :
حشرات کامل ، مگس هایی هستند به طول حدود 6 تا 7  میلی متر با رنگ عمومی طلایی، چشم هایی سبز و روی قفس سینه ی آن ها خال های سیاه رنگی دیده می شود. بال هاي این حشره ، شفاف و داراي لكه های تیره هستند. این لکه ها در بال سمت راست شبيه عدد 118 و در بال سمت چپ شبيه عدد 811 مي باشد.
 

 

نحوه خسارت مگس خربزه
همانطور که  قبلاً اشاره شد ، این آفت در زیر پوست میوه های کوچک گیاهان جالیزی تخم گذاری مي‌كند. سپس ، کرم از تخم خارج شده و با پیشروی در داخل میوه ، تونلی ایجاد می کند که اطراف آن سفت و قهوه ای می شود.
کرم ها بعد از تغذیه کافی ، برای شفیره شدن ، پوست میوه را سوراخ کرده و در داخل خاک ، تبدیل به شفیره می شوند.
سوراخی که کرم در میوه ایجاد می کند راه مناسبی برای ورود یک سری عوامل میکروسکپی می شود. این عوامل باعث پوسیدگی و گندیدگی میوه مي‌شوند. بنابراین ، آفت علاوه بر کرمو کردن میوه ، گاهی باعث پوسیدگی میوه شده و به اين ترتيب موجب افزايش خسارت می شود.

 

راه هاي مبارزه با آفت

1-مبارزه زراعي:
الف) ضدعفونی بذور خربزه: بذور خربزه قبل از کشت با سموم قارچ کش و حشره کش مناسب ضدعفونی گردد تا بعداً دچار بوته میری و حمله تریپس قرار نگیرد.

ب) خاک ورزی: خاک ورزی اراضی خربزه قبل از کشت بخوبی انجام شود تا بوته های خربزه همزمان و یکدست سبز شوند.

ج- كشت زودهنگام : كشت خربزه در بهار ، حتي المقدور زود انجام شود.تا سریع تر بوته ها به میوه نشسته و قبل از ظهور مگس ها، میوه های خربزه درشت و پوست آنها ضخیم شده باشد و مگس نتواند زیر پوست این میوه ها تخم ریزی نماید.

نتيجه يك تحقيق :
از ابتداي ارديبهشت‌ماه ، در پنج نوبت (با فاصله ي 15 روز از هم) كشت محصول انجام شد. نتبجه حاصل آن بود كه ؛ كم ترين ميزان آلودگي ، در دو نوبت اول و دوم  «يعني ابتدا و نيمه ارديبهشت ماه» مشاهده شد.


د- كشت خربزه‌هايی که آفت رجحان کمتری نسبت به آن دارند: از ميان  22 توده خربزه مورد سنجش قرار گرفته، توده هاي ؛ «خاتوني تربت جام» ، «محلي مشكان» ، «محولاتي» و «كلاته سنجري» بیشترین آلودگی، و ارقام ؛ «ميرنچي كرمانشاه» ، «زرد كرج757 » و «هانيديو» کمترین آلودگی به مگس خربزه را داشتند.
بنابراين ، كاشت خربزه هايي كه مگس خربزه رغبت كمتري براي تخم گذاري در آنها دارند ، موجب كاهش جمعيت آفت و خسارت كمتر مي گردد.

 

ه-  جمع آوري محصولات آلوده : در طول دوره ي داشت ، كليه ميوه هاي آلوده به مگس خربزه از مزرعه جمع آوري و معدوم گردند تا از تراكم  آفت در نسل بعد كاسته شود.

 

و) اجرای عملیات شخم و دیسک زدن مزرعه خربزه: يكي از راه هاي بسيار مؤثر در «كاهش انتقال ذخيره آفت به سال بعد» است. به اين صورت كه ؛
* اواخر فصل زراعی خربزه
* یعنی بلافاصله پس از برداشت محصول
* زمانی که بوته ها هنوز سبز هستند
* دارای میوه های ریز مي‌باشند 
* ولی این میوه ها فرصت رسیدن را نخواهند داشت
* و فقط شرایط مناسبي براي زاد و ولد مگس خربزه فراهم نموده‌اند
بايد عمليات شخم و ديسك انجام شود.

 

 

ز)  يخ‌آب زمستانه : در مناطقي كه داراي زمستان هاي سرد مي باشد، استفاده از يخ‌آب زمستانه (با توجه به اطلاعات هواشناسی منطقه) ، تلفات قابل قبولی بر آفت ، در دورة زمستان گذراني خواهد داشت.

ح) آیش و تناوب زراعی: رعایت آیش و تناوب زراعی از اصول اولیه کشاورزی است که در کنترل تمامی آفات سهم بسیار بسزایی دارد.


2-مبارزه شيميايي
زمان اين نوع مبارزه موقعي است كه ، ميوه ها به اندازه يك گردو شده‌اند یا به عبارتی شروع سيبچه دهي می باشد. به اين ترتيب كه :
* بايد در سه نوبت
* با يكي از سموم حشره كش فسفره كم دوام
*  به ميزان توصيه شده
* با فاصله يك هفته تا 10 روز
* يا رعايت تناوب در سموم شيميايي
عليه حشره هاي كامل آفت ، اقدام به سمپاشي گردد.

به منظور بالابردن كارآيي سموم مورد استفاده ، خوب است 2 تا 3 درصد ملاس چغندرقند ، به محلول سمي اضافه شود. با اين كار ، علاوه برخاصيت تماسي ، خاصيت گوارشي نيز به سموم افزوده مي‌شود.برای این منظور بهتر است ابتدا ملاس چغندرقند را در آب حل کرده و پس از رد کردن از صافی، مقدار توصیه شده سم به این محلول شیرین اضافه شود.

 

 

 ضمناً بهتر است ، از سمپاش هاي مناسب و مجهز به نازل هاي مخصوص دفع آفات نباتي (مخروط‌ پاش) استفاده شود. اين سمپاش‌ها ، فشاری مناسب ایجاد کرده و تولید قطره نمی کنند.
همچنين خوب است ؛
*  سمپاشی در هوای آرام و خنک (صبح زود و یا عصر)
*  و حتماً دو روز بعد از آبیاری انجام گیرد.
* چون ؛ بعد از هر آبیاری تعدادی مگس جدید از خاک خارج می شوند و علاوه بر آن ، بوته ها شاداب بوده و کمتر به خاطر سمپاشی دچار تنش و یا سوختگی می ‌شوند.

 

 

نکته
همان طور كه قبلاً عنوان شد ، اين آفت در نقاط مختلف آب و هوایی استان خراسان رضوي ، از نظر شيوه زندگي وضعيت يكساني ندارد. به همين دليل ، تعداد نسل آفت ، در نواحيِ با شرايط آب و هوايي مختلف ، با هم فرق دارد.
«در نواحي معتدل (كه داراي زمستان هاي سرد مي باشند) ، حداكثر 3 نسل» و «در نواحي گرمسير ، تا 4 نسل» در سال ممكن است ايجاد كنند. به همين خاطر ، خسارت آفت در نواحي گرمسير ، به مراتب بيشتر از خسارت آن در نواحي سردسير است.
 در نواحي گرمسير جنوب استان ، (در صورت مبارزه نكردن با اين آفت) محصول از بين خواهد رفت و يا به عبارتي ارزش بازاري خود را ازدست خواهد داد.
بنابراين توصيه مي‌شود كه به نكات اشاره شده در مبحث «مبارزه با آفت» دقيقاً توجه شود. خصوصاً در تعيين زمان اولين سمپاشي (شروع سيبچه دهي) كه از مؤثرترين عوامل در كنترل مگس خربزه مي باشد ، دقت كافي صورت گيرد.

 

منابع
1-افشار، جلال . 1317 . آفات صيفي، سبزيجات، نباتات صنعتي و علوفه ايران و دفع آن ها. انتشارات اداره كل كشاورزي تهران . 124 صفحه.
2-اقتدار، عباداله . 1369 . بررسي بيولوژي و مبارزه شيميايي با مگس خربزه در استان فارس، نشريه آفات و بيماريهاي گياهي، جلد 58 شماره 1و2 صفحه 56-67 .
3-رحيمي، حسن . 1374 . بررسي روش هاي غير شيميايي در كنترل مگس خربزه در  شهرستان بيرجند. گزارش نهایی بخش تحقيقات آفات و بيماريهاي گياهي مركز تحقيقات كشاورزي خراسان.
4- -رحيمي، حسن . 1381 . نقش ملاس چغندرقند در افزایش کارایی سموم علیه مگس خربزه . پانزدهمین کنگره گیاه پزشکی . ایران . کرمانشاه
5-رحيمي ، حسن . 1386. ارزيابي كارايي حشره‌كش‌هاي جديد در كنترل مگس‌هاي جاليز. گزارش نهایی بخش تحقيقات آفات و بيماريهاي گياهي مركز تحقيقات كشاورزي خراسان.
6-سيرجاني ، محمد . 1374 . بررسي مگس هاي ميوه جاليز و بيولوژي گونه غالب در كاشمر. پايان نامه فوق ليسانس حشره شناسي دانشكده كشاورزي دانشگاه شهيد چمران اهواز، منتشر نشده.
7-هاديزاده، عليرضا و سيد مهدي حسيني . 1370 . بررسي بيولوژي مگس خربزه در استان خراسان. گزارش پژوهشي بخش تحقيقات آفات و بيماريهاي گياهي مركز تحقيقات كشاورزي خراسان. صفحه 113-131 .